‘Ze kunnen schokkend zijn en overtuigend ogen, maar pas als het complete beeld geschetst wordt, de cijfers in een context geplaatst worden en hun ontstaansgeschiedenis wordt geschetst, weten we zeker dat ze een eerlijk beeld van de werkelijkheid geven.’

Rekenen met odds of procenten?

Van Maanen weet hoe belangrijk cijfers in het nieuws zijn. Mensen vertrouwen cijfers namelijk boven alles – die ‘liegen namelijk niet’. Toch laat hij op herkenbare droge wijze met de meest simpele en sprekende voorbeelden zien hoe die o zo betrouwbare getallen gemanipuleerd kunnen worden in grafieken en berekeningen.

Bijvoorbeeld hoe men bij het gebruik van dezelfde geboortecijfers toch verschillende conclusies kan trekken over de procentuele verandering in de tijd of tussen landen. Door bijvoorbeeld gebruik te maken van zogenaamde odds in plaats van percentages.

Zo legt Van Maanen uit, dat als er in Nederland 7069594 jongens en 671982 meisjes worden geboren, de odds of de sekseratio 1,0515 is (7069594 delen door 671982). Dit betekent dat er  op 10.000 meisjes, 10.515 jongens geboren worden. Als men dan wil weten hoe het aantal geboren jongens in Nederland verhoud met die in België (ratio is hier 413370/394061 is 1,0490), komt men op een verschil van 0,24 procent (1,0515/1,0490 is 1,0024).

Berekent men dezelfde verhouding tussen in Nederland en België geboren jongens door middel van percentage jongens op het totaal aantal geboren kinderen (resp. 51,26 en 51,20 procent), komt men op een verschil van maar 0,12 procent (51,26/51,20 is 1,0012).

Een wezenlijk en belangrijk verschil voor de onoplettende journalist of nieuwsconsument.  En zo zit het boek vol rekenkundige onthullingen en ontmaskeringen .

Niet allergisch zijn

Het boek doet denken aan een uitbreiding van het standaardwerk ‘How to lie with statistics’ van Darrell Huff, alleen biedt het de lezer het gereedschap om ook echt daadwerkelijk de wereld van de gegoochelde cijfers te doorgronden.

Toch moet je als lezer een sterke maag hebben voor het bombardement van cijfers. Van Maanens voorliefde voor getallen en statistiek zorgt daar wel voor. Hoewel hij lichtere hoofdstukken afwisselt met zwaardere mathematische rekenwonderen, slaat van Maanen de lezer bijna om de zin om de oren met percentages, verhoudingen, r-kwadraten en correlatiecoëfficiënten.

Soms iets te veel en neem je het zoals Martijn van Calmthout, chef van de wetenschapsredactie van de Volkskrant, het zei tijdens de boekpresentatie, allemaal maar aan van de rekenmeester. Iets waartegen van Maanen juist betoogt met zijn boek.

Maar hoewel het vaak pittige kost is, is het boek zeker een aanrader voor iedereen die kritisch naar het nieuws kijkt.

Uitgeverij Boom

Koop Goochelen met getallen hier

De Italiaanse auteur Italo Calvino (1923-1985) schepte er genoegen in te experimenteren met genres en vertelvormen. Van zijn hand verschenen diverse boeken, variërend van geëngageerde sprookjes, neorealistische romans en absurdistische verhalen. Met Als op een winternacht een reiziger waagde hij zich tot het postmodernisme.

De roman, die in 1976 verscheen bij zijn vaste uitgever Einaudi, is niet minder dan het experimentele hoogtepunt van zijn oeuvre. Het is een intellectueel spel waarin hij de lezer opvoert als hoofdpersoon en diezelfde Lezer voorbereidt op het lezen van zijn eigen boek, ja, u begrijpt het goed: Als op een winternacht een reiziger.

Wanneer de Lezer aan het boek begint en tot pagina dertig is gekomen, valt hem op dat het boek niet de roman van Calvino is, maar het werk van een Poolse schrijver dat door een drukfout met die van Calvino verweven is. De Lezer, getroffen door de schoonheid van de eerste dertig pagina’s, besluit op zoek te gaan naar het vervolg ervan. Dat is het begin van een lange zoektocht, waarin de Lezer –vergezeld van de vrouw waarop hij later verliefd wordt, de Lezeres- aan tien verschillende romans begint, maar ze ongewild door onvoorziene omstandigheden niet kan uitlezen.

Die labyrintische zoektocht van de Lezer naar het verloop van de verhalen vormt het raamwerk van de roman. Daarin verwerkt zijn tien incipit, het beginstuk van een tekst, als afzonderlijke verhalen met elk een eigen thema, elk een eigen hoofdpersoon. Calvino hierover op een conferentie in Buenos Aires:

“Ik heb dus het begin van tien verschillende romans van niet bestaande auteurs moeten schrijven, elk in een bepaald zeker opzicht verschillend van mij en van elkaar.”  

Terugkerende elementen in de metaroman zijn de machteloze, vaak (licht) neurotische hoofdpersonen bij wie de werkelijkheid haast absurdistisch door de vingers glipt.

Als op een winternacht een reiziger is wel een beetje doorbijten, zeker als je alle onderliggende verbanden probeert te begrijpen. Daartegenover staat dat de absurdheid van de tien losse verhalen en de wil om te weten hoe je eigen verhaal afloopt, je ruimschoots op de been houden.

Koop Als op een winternacht een reiziger hier